Dennis Potter
Een buitenbeentje, maar geen verschoppeling veel aandacht voor seksuele kant van Dennis Potter’s leven in nieuwe biografie.
Dennis-Christopher George Potter werd in 1935 geboren in een mijnwerkers dorpje in het Royal Forest of Dean, een heuvelachtige en bosrijke streek in Gloucestershire, vlakbij de grens. met Wales. Het was een tamelijk geïsoleerd gebied, met een eigen, nogal archaïsch taalgebruik vol ‘thee’s’ en ‘thou’s’, en een eigen volkscultuur. Dennis groeide op als een slimme, wat bangige jongen, een buitenbeentje, maar geen verschoppeling. In 1945 woonden hij met zijn moeder enige tijd in Londen, bij familie. Daar maakte hij kennis met de openbare bibliotheek en de bioscoop. daar hij werd er ook door zijn oom seksueel misbruikt. De gegevens die Carpenter boven tafel heeft weten te krijgen over Potter’s ervaringen met die oom, hebben eenonthullend karakter.
Dat de jonge Dennis pijnlijke aanvaringen met volwassen heeft gehad, kon men al eerder uit zljn werk opmaken. Bovendien heeft hij er de laatste jaren van zijn leven bij herhaling op gezinspeeld. Maar over de aard van die ervaringen en de identiteit van betrokkenen heeft hij zich nooit willen uitlaten, ook niet wanneer hem daarom werd gevraagd, zoals door Graham Fuller, schrijver/samensteller van Potter on Potter.
Carpenter hoorde van Potters dochter Sarah dat oom Ernie een paar maal in beschonken. toestand fellatio bij Dennis had gepleegd. Potter zelf heeft in nogal tegenstrijdige bewoordingen over deze gebeurtenissen gesproken. Eénmaal, tijdens een lezing, noemde hij zich ‘abused out of innocence’, maar bij een andere gelegenheid sprak hij van ‘the smallest interference’ die bovendien maar een paar keer had plaatsgevonden.
De ervaringen moeten hoe dan ook zeer veel indruk op hem hebben gemaakt want seksueel misbruik van kinderen keert als motief telkens weer in zijn werk terug. Het komt voor in de televisie stukken Moonlight on the Highway .’ (1969) en Where Adam stood(1976); . de roman Hide and Seek (1973) en Blackeyes (1987), het jaar daarna omgewerkt tot televisieserie en in zijn laatste televisie vierluik Cold Lazarus (1996). Het is wellicht veelzeggend dat Potter het onderwerp pas durfde aan te snijden toen hij een behoorlijke staat van dienst had en de middelbare leeftijd naderde. De ervaringen met oom Ernie deden Dennis hevig terugverlangen naar het Forest of Dean. Waarschijnlijk stamt het beeld van zijn geboortestreek als de Hof van Eden van vóór de zondeval uit deze periode.
Nederlandse televisiekijkers kennen dit paradijs vooral uit The Singing Detective en Cold Lazarus: een vredig bos waarin de jonge hoofdpersoon fantaseert over de toekomst. Maar het is ook de plek waar hij zijn illusies verliest, want ‘zondeval’ ,’verlies van onschuld en ‘coruptie’ zijn thema’s die in niet één Potter-stuk ontbreken. Na zijn middelbareschooltijd ging Potter naar Oxford, waar hij zich niet alleen begaafd debater betoonde, maar ook graag koketteerde ‘met zijn mijnwerkers achtergrond. De twee Nigel Barton-stukken (het tweede heette Vote, Vote Vote for Nigel Barton, en was gebaseerd op Potter’s kortstondige. mislukte politieke carrière) betekenden zijn doorbraak als televisieschrijver. Verraad. corruptie van onschuld en (al dan niet seksueel) geweld bleven door de jaren heen zijn voornaamste onderwerpen met religie als een belangrijk motief. Dat laatste culmineerde in de omstreden bewerking van het leven van Christus Son of Man (1969).
Begin jaren zestig openbaarde zich een ziekte waaraan Potter zijn hele leven is blijven lijden en die vooral in The Singing Detective is verbeeld: psoriatische arthropathie. Meest in het oog springende symptomen hiervan zijn een bij vlagen extreem schilferende huid, maar minstens zo erg zijn de reumatische vergroeiingen die ermee gepaard kunnen gaan. In Potter’s geval betekende het onder andere vergaande misvormingen van zijn handen. Het maakte het schrijven dikwijls tot een pijnlijke aangelegenheid. Niettemin schreef Potter tot zijn dood aIlles met de hand, meestal in een verbijsterend net handschrift.
Een aantal malen heeft hij een relatie gelegd tussen zijn ziekte en het seksuele misbruik in zijn jeugd. Ook zou hij tegen sommige van de vrouwen die hij begeerde of zou hebben begeerd – veelal de beeldschone actrices die in zijn stukken optraden – hebben gezegd dat lichamelijk contact met hen een genezende werking voor hem kon hebben. Carpenter’s biografie” is rijk aan suggesties op dit punt, Potter zou ook frequent , prostituees hebben bezocht en talloze relaties hebben gehad of gewenst. Tegelijkertijd denkt zijn dochter Sarah dat hij de laatste tien jaar van zijn leven of langer impotent was als gevolg van intensief medicijngebruik.
Het lijkt alleszins aannemelijk dat de seksualiteit een belangrijke plaats innam in Potter’s denkwereld en zijn scheppingsdrang stimuleerde. En wie weet hoe sterk hij was in het manipuleren van anderen -met de dubbele uitzending van zijn laatste televisieseries, Karaoke en Cold Lazarus, door zowel de BBC als Channel Four aIs listig berekend slotakkoord -kan zich voorstellen dat de verhalen over lastiggevalIen actrices niet allemaal uit de lucht zijn gegrepen. Maar-wanneer we de gegevens uit Carpenter’s biografie op een rijtje zetten, ontstaat een complexer en welbeschouwd ook interessanter verhaal dan dat van louter libidineuze driften. Waarschijnlijk ging het om een ingewikkelde combinatie van niet-geaccepteerde , onmacht, machtswellust, verlangen naar verlossing, haantjesgedrag en zelfs vaderlijke beschermingsintuïtie (zie onder andere Karaoke). Dennis Potter was meer dan de ‘Dirty Den’ uit de Britse kwaliteitspers.
Blijft de vraag wat er zal resteren van het werk van de kunstenaar Potter. Over het meesterlijke niveau van de twee zesdelige series Pennies From Heaven (1978) en The Singing Detective, (1986) bestaat weinig discussie. En er zijn nog een paar diamantjes BIue Remembered Hills bijvoorbeeld en misschien ook Traitor en Follow The Yellow Brick Road. Aan andere stukken heeft de tand des tijds inmiddels flink geknaagd (Nigel Barton; A Beast With Two Backs; Son of Man), en weer andere waren van begin af aan al weinig geslaagd (Blackeyes), of zijn vooral in de context van het hele oeuvre van belang (Karaoke; Cold Lazarus).
Maar toch: een kunstenaarschap dat mintens één meesterwerk heeft opgeleverd, verdient het grootste respect. ‘Am I right, or am I right?’
door Hans Bouman, de Volkskrant 12 februari 1999
Humphrey Carpeter; Dennis Potter -A Biography. Faber & Faber, import Penguin Books Nederland; 672 pagina’s ISBN 0 571 17685 2.
