Wees niet te bang voor een trauma
Wie een traumatische gebeurtenis meemaakt, heeft vooral behoefte aan warmte en aandacht. Die zijn vaak zelfs belangrijker dan de hulp van een therapeut, meent hulpverlener Luuc Smit.
Traumadeskundige Luuc Smit (1960) schreef een boek over hulpverlening na traumatische ervaringen, zoals een verkrachting, een ernstig verkeersongeluk of bedreiging met de dood.
‘Er wordt van alles gezegd en beweerd over trauma’s. Het woord is populair, het wordt te pas en vaak ook te onpas gebruikt. Dat is tot daaraan toe. Ik vind het alleen jammer dat een trauma als iets onherstelbaars wordt gezien. Van dat idee wil ik de lezers afhelpen. We krijgen last van normale reacties bij een ingrijpende, soms levensdreigende gebeurtenis. Mensen kunnen last krijgen van nachtmerries, herbelevingen, schuldgevoelens, schaamte, huilbuien. Verreweg de meeste mensen die een traumatische ervaring meemaken, hebben genoeg veerkracht om zonder therapeutische hulp hun trauma te verwerken. Een kleine minderheid, 15 procent ongeveer, heeft er wel moeite mee. We spreken dan van een PTSS, een posttraumatische stressstoornis. Hiervoor is specialistische hulp nodig.’
Wat moeten we dan vooral doen?
‘Mensen met een traumatische ervaring hebben warmte en aandacht nodig. Helaas komen ze vaak alleen te staan, doordat een trauma als iets heel bijzonders en exclusiefs wordt gezien. Familie, vrienden, collega’s weten er niet mee om te gaan, ze durven geen belangstelling te tonen. Dat is jammer. Aandacht en steun uit het gezin, de buurt, de kerk kunnen zo veel betekenen voor iemand met een trauma, dat therapeutische hulp misschien niet eens meer nodig is.
Mensen zijn bang voor trauma’s bij anderen, omdat zo’n trauma ook henzelf raakt. Daarom houden ze trauma’s van anderen graag op afstand. Ze blijven er liever buiten. Dat is jammer, want mensen met een trauma hebben aandacht en warmte nodig. Het verhoogt hun veerkracht. Aandacht en warmte moeten thuis verkrijgbaar zijn. Als familie en vrienden die niet geven, omdat ze een trauma eng vinden, of omdat ze bang zijn zaken ‘op te rakelen’ of fouten te maken, is dat zeer te betreuren. Ze onderschatten zichzelf, ze kunnen veel meer betekenen dan ze denken. Dat heb ik met mijn boek willen duidelijk maken.’
Wat is goede aandacht?
‘Goede aandacht is aandacht die gericht is op de ander. Dus niet wat ik belangrijk vind, maar wat de ander belangrijk vindt. Goede aandacht is voelbaar: de ander kan aan m’n ogen zien en aan m’n woorden horen, dat ik echt betrokken ben. Echte betrokkenheid is voelbaar. Als die er niet is, wordt er uit fatsoen of uit sensatie geluisterd, en kan er maar beter niets gezegd worden.
Betrokkenheid heeft te maken met verbinding en verbinden doen we de hele dag. Een caissière die vriendelijk en hulpvaardig is, beleven we anders dan een caissière die je niet aankijkt en alleen plichtmatig iets tegen je zegt. Dat is het verschil tussen verbinden en niet verbinden. Dat verschil kennen we toch allemaal? Verbinden is snappen wat de ander bedoelt, verbinden is serieus genomen worden.’
Slachtoffers van traumatische ervaring zullen niet altijd willen of kunnen praten over wat er met hen gebeurd is, zoals seksueel misbruik of oorlogservaringen.
‘Het is de eerste valkuil in het gesprek met mensen met een traumatische ervaring: denken te weten wat er aan de hand is. Ik krijg mensen in de praktijk die op het eerst gezicht niet eens zo veel hebben meegemaakt. Tot ik hoor welke invloed die ervaring op hun leven heeft. En ik kom mensen tegen die zoiets ergs hebben meegemaakt, dat ik eraan onderdoor was gegaan als het mij overkomen was. Maar zij tonen een enorme veerkracht.
De ernst van een trauma hangt niet alleen af van wat je overkomen is. Het heeft te maken met wie je bent, hoe je bent, hoe je omgeving ermee omgaat, hoe je bent opgevoed, of je gemakkelijk praat over wat voelt, of je rust kunt nemen in je leven, of je weleens over de dood hebt nagedacht, of je al vaker traumatische ervaringen hebt meegemaakt. Al die dingen spelen mee in de manier waarop je met traumatische ervaringen omgaat.
Seksuele delicten zijn moeilijker te verwerken, omdat er een groot taboe op ligt, ook in de hulpverlening. Ik ken een vrouw die vanaf haar dertiende drie jaar lang seksueel misbruikt is door haar achterbuurman, een volwassen kerel. Ze is bij vijf psychologen geweest en bij geen van hen is het ter sprake gekomen. Ze wisten niet wat ze ermee aan moesten.
Ik geloof dan ook niet dat de psycholoog altijd de oplossing biedt voor psychische problemen. Zeg niet te snel: ‘Ga maar naar de psycholoog’ , want de oplossing is niet gegarandeerd. Ik zeg: zoek een deskundige. Zoek een deskundige op het gebied waar jij hulp nodig hebt.’
Uit wat voor soort mensen bestaat die 15 procent die niet genoeg veerkracht heeft om zelf een trauma goed te verwerken?
‘Mensen bij wie traumatische ervaringen zich hebben opgestapeld, lopen meer risico om bij die 15 procent te komen. Hoe je zelf in het leven staat, is ook van invloed. Wie van nature zwaarmoedig is, zal het moeilijker vinden een traumatische ervaring te boven te komen. Leeftijd speelt ook een rol, bij ouderen neemt de psychische veerkracht af. Het maakt ook uit of andere mensen jou iets vreselijks hebben aangedaan, of dat je slachtoffer werd van iets onpersoonlijks als natuurgeweld of een technisch defect. De ramp met MH17 was des te erger omdat ze door mensen werd veroorzaakt, niet door een mankement van toestel. Geloof en levensbeschouwing zijn van groot belang. Het helpt als mensen betekenis kunnen geven aan wat hun overkomen is.’
U behandelt mensen die verschrikkelijke dingen hebben meegemaakt. Wat doet dat met uzelf?
‘Ik word altijd geraakt als mensen me over hun trauma vertellen. Dat kan ook niet anders. Als ik niet geraakt werd door de ervaringen van patiënten, zou ik geen goede hulpverlener meer zijn. Ik huil niet met een cliënt mee, maar ze zien wel dat ik geraakt ben. Soms raakt het me zo wat ik gehoord heb, dat ik er ook over moet praten. Dan deel ik het met mijn vrouw, en kan ik weer verder.’
Hoe blijft u in evenwicht?
‘In mijn agenda maak ik altijd eerst ruimte voor rust en ontspanning, dan pas voor overige bezigheden. Rust en ontspanning mogen nooit een restpost zijn. Ik doe twee- of driemaal per week aan sport en beweging, samen drie uurtjes in de week. Als ik het niet doe, zit ik minder goed in mijn vel en functioneer ik slechter. Verder gezond eten, genoeg slapen. Kortom: zorg goed voor jezelf, dan dien je anderen het best.
En de sjabbat is heilig voor mij. Op vrijdagmiddag gaat de stekker er uit, en die gaat er zaterdagavond pas weer in. Als ik niet de sjabbat zou onderhouden, zou ik dit werk niet kunnen doen. Dat was ik nu zwaar ziek of overspannen. In het mooiste geval deed ik de helft van wat ik nu doe. Wie zeven dagen in de week werkt, werkt hooguit zeventig procent.
Wie is Luuc Smit?
‘Ik ben docent aan de Hogeschool Zeeland, afdeling Social Work, gespecialiseerd in trauma en verliesverwerking. Dat doe ik nu acht jaar. Daarvoor zat ik in het welzijnswerk. Ik ben directeur van slachtofferhulp en hoofd van de gezinsvoogdij geweest. Bij Jeugdzorg heb ik een afdeling jeugdreclassering opgezet. Ik heb ook radioprogramma’s gemaakt voor de Omroep Zeeland, altijd met een serieuze ondertoon. Voor het programma Het geheim van de Smit interviewde ik mensen een uur lang over hun leven, hun overtuigingen en hun levensdoel.
Bij de Joodse Omroep op Radio 5 heb ik ook zo’n programma gehad, Aan tafel met Luuc Smit. Nu ben ik bezig met een televisieprogramma waarin cliënten over hulpverlening praten. Als er iets misgaat in de hulpverlening, komt dat meteen in beeld. Over de vele dingen die goed gaan in de hulpverlening, hoor of zie je weinig. Dat zit me vaak dwars. In mijn televisieprogramma wil ik positieve en toch realistische verhalen laten horen over de hulpverlening. Na vijf jaar voorbereiding zijn we de programma’s nu aan het opnemen.
Verder hebben mijn vrouw en ik een praktijk aan huis. Ik voer therapeutische gesprekken met mensen die moeite hebben met het verwerken van een traumatische ervaring. Ten slotte ben ik voorzanger van de Joodse Gemeente in Zeeland, in de synagoge in Middelburg. Op sjabbat en tijdens Joodse feesten zing ik de psalmen en gebeden voor.’
Trauma en veerkracht. Hulpverlenen bij schokkende gebeurtenissen
Luuc Smit. Uitg. SWP, Amsterdam 2014. 144 blz. € 24,90
Bron: Interview in dagblad Nederlands Dagblad
geplaatst: 17-10-2014
auteur: Willem Bouwman